Sıcak Stresi Nedir?
Sıcak stresi hayvanların vücutlarındaki hayati fonksiyonlar ve yemlerin sindirimi sırasında ortaya çıkan vücut ısısının artan hava sıcaklığı nedeni ile vücuttan uzaklaştırılamamasıdır. Bu durumda vücutta bir çok metabolik problem ve verim kayıpları oluşur. Sıcak stresi bütün hayvan türlerinde ciddi ekonomik kayıplara ve sağlık problemlerine neden olur. Havadaki nispi nem oranına da bağlı olmakla birlikte ineklerin en rahat olduğu hava sıcaklıkları -13 ile + 25 Cº arasındadır.
Bir İneğin Sıcak Stresinde Uğradığı Kayıplar ( St Pierre et al., 2003).
Yapılan araştırmalar sıcak stresi ile ciddi şekilde mücadele edilmediği taktirde sürüde ciddi ekonomik kayıplar olduğunu, ancak, bu mücadelede sadece beslenme ya da sadece ahır şartlarının düzenlemesinin ( serinletme v.b.) yeterli olmadığını, her iki tedbirin de birlikte alınması gerektiğini ortaya koymuştur.
SICAK STRESİNİN YARATTIĞI BESLEME İLE İLGİLİ SORUNLAR
Yem Tüketiminde Azalma
Süt sığırlarında sıcak stresinin şiddetine bağlı olarak günlük kuru madde tüketiminde % 6 ile % 30 arasında bir azalma meydana gelir. Yem tüketimindeki her 1 kg’lık düşme süt veriminde en az 2 kg azalmaya neden olur. Ancak hayvanlardaki verim kaybının tek sorumlusu yem tüketimindeki azalma değildir. Sıcak stresindeki hayvanlara ihtiyacı olan miktarda yem yedirilse bile süt veriminin normale dönmediği görülmüştür. Bunun nedeni, besin maddelerinin vücutta kullanımı ile ilgili mekanizmaların bozulması ve hayvanların enerji amacıyla vücut yağlarından yeterince yararlanamamasıdır. Bu durum özellikle laktasyonun erken dönemindeki hayvanlarda ciddi negatif enerji dengesine yol açar.
Asidozis
İneklerde günde yaklaşık 200 litreye yakın salgılanan tükürük salgısı içerdiği tampon maddeler ile işkembede tahıl ve şekerli yemlerin sindirimi sonucu oluşan asit ortamı bertaraf eder. Ancak sıcak stresinde, üretilen tükürüğün artan salya akışı ile yarıya yakınının dışarı atılması ve bozulan metabolizma nedeni ile tükürükteki asit giderici maddelerin azalması tükürüğün işlevini görememesine ve asidozis oluşumuna neden olur.
Asidozisin diğer önemli bir nedeni de ineklerin kaba yemi ayırarak yemek istememeleridir. Çünkü kaba yemlerin sindirimleri sırasında vücutta daha fazla ısı artışı meydana gelir. Ayrıca hayvanlar gündüz az yem tüketip gece daha fazla konsantre yem tüketme eğilimine de girdiklerinden asidozis riski iyice artar. Karbonhidratların yavaşlayan sindirim hareketleri nedeniyle sindirim sisteminden yavaş geçmeleri ve aşırı sindirilmeleri de yine asidozis riskini artıran faktörler arasındadır.
Protein Kalitesi ve Miktarı
Kandaki amonyağın karaciğerde üreye çevrilmesi aşırı bir ısı salıverilmesine neden olur. Bu nedenle sıcak stresindeki hayvanlara ihtiyacın çok üzerinde protein verilmesi ya da işkembede hızlı eriyen protein kaynaklarının verilmesi ineklerde sıcak stresini ciddi şekilde artırır.
Mineral Madde Kayıpları
Sıcak stresindeki inekler aşırı terleme nedeni ile ciddi oranda potasyum, magnezyum ve sodyum kaybına uğrarlar. Ayrıca sıcak stresinin bağışıklık sistemi üzerine olan olumsuz etkisi nedeniyle, bağışıklığı destekleyen Se, Cu, Mn, Zn gibi iz elementler ile vitamin E ihtiyaçları normale göre daha fazladır. İyi bir mineral madde ve vitamin takviyesi yapılmadığı taktirde mastitis, metritis ve diğer enfeksiyon hastalıklara yakalanma eğilimleri artar.
Döl Verimi Kayıpları
Sıcak stresindeki hayvanlarda negatif enerji dengesi ve döl verimi ile ilgili hormonal mekanizmaların bozulması hayvanlarda kızgınlık göstermeme, gizli kızgınlık, embriyonik ölümler, ölü doğum, anomalik buzağı doğumları ve ikizlik oranında artma gibi problemler yaratır.
SICAK STRESİNDE SÜT İNEKLERİNİN BESLEME REHBERİ
Yem Tüketimini Teşvik Et
- Ana öğünleri günün serin olan sabah daha erken ve akşam daha geç saatlerine al.
- Öğün sayısını artırarak taze yem dökülmesini sağla.
- Yemliklerin temizliğine dikkat et, yemlikte kokuşma ve kızışmaları önle.
- Hayvanların önüne yem itekleme işini sık sık ve yemleri alt üst edip havalandırarak yap
- Daha az kuru maddede daha yoğun enerji ve besin maddesi içeren bir rasyon stratejisine geç
- Rasyonda lezzetsiz ve hayvanları irrite edecek yem maddelerine yer verme
- Mutlaka kaliteli kaba yem kaynakları kullan. Özellikle yüksek verimli hayvanlar ile yeni doğuran hayvan gruplarında saman v.b. sindirilebilirliği düşük kaba yemleri kullanma.
Asidoza Karşı önlem al
- Yem ayırmayı önle. Bu amaçla kuru kaba yemleri 3-5 cm uzunluğu geçmeyecek şekilde doğra. Toplam yem karmasının nem oranını % 40-50 düzeyinde tut.
- Yem tüketimini artırmak üzere kaba yem oranı azaltılabilir, ancak, kaba yem kuru madde oranını rasyon kuru maddesinin % 40’ının altına düşme. Kaba yemi azaltıyorsan konsantre kısımda kolay sindirilebilir lif oranı yüksek olan kuru pancar posası, soya kabuğu v.b. yem maddeleri ile rasyonun toplam NDF oranını % 32-34’ten aşağı düşürme.
- Rasyon enerjisinin bir kısmını, kolay eriyebilir karbonhidrat kaynaklarını azaltarak by-pass yağ kullanarak karşıla.
- Rasyondaki doymamış yağ oranını % 3.0-3.5’ tan yukarıda tutma. Yağ katkıları mutlaka by-pass yağlar ile olmalıdır.
Tampon Maddeler Kullan
- Rasyonda tampon maddeler kullan. Tampon maddelerin potasyum, magnezyum ve sodyum bileşiklerinden oluşması bu minerallerin kayıplarının da telafi edilmesine yardımcı olacaktır.
- Rasyondaki toplam tampon madde oranı hayvan başına 350 g’a kadar çıkabilir. Ancak potasyum karbonatın fazlasının Mg emilimini azalttığını, Mg fazlasının ise ishale neden olabileceğini göz önünde bulundur. Tampon madde karışımındaki dengeler doğru kurulmazsa fayda yerine sindirim bozuklukları ile karşılaşılır.
Bağışıklığı Destekle
- Rasyonda bağışıklığı destekleyen vitamin ve minerallerin oranını artır.
- Bağırsak mukozasındaki toksin ve patojenlere karşı kurulmuş bariyerler zayıfladığı için toksin bağlayıcı kullanımını göz önünde bulundur ve yem hijyenine dikkat et.
Rasyonda Protein Kalitesi ve Miktarına Dikkat Et
- Rasyondaki protein oranı hayvanın protein ihtiyacının üzerinde olmasın.
- Rasyon proteininin en az üçte biri by-pass protein şeklinde olsun.
- Sıcak stresi altında üre gibi aşırı hızlı çözünen azot kaynaklarını protein kaynağı olarak kullanma.
Gruplamalarda dikkat et
- Yeni doğuran hayvan grupları ile ileri gebe hayvan gruplarının ( kuru dönemin son safhası) yemlik uzunluklarının 90 cm’den az olmamasını ya da kilit sistemi var ise kilit sayısının hayvan sayısından % 10-20 fazla olmasını sağla.
- Mümkünse doğum öncesi ve doğum sonrası yakın dönemlerde ilk doğumunu yapmış düveler ile daha yaşlı inekleri ayrı gruplarda tut.
Yeterli ve Taze İçme Suyu sağla
- Gruplardaki suluk uzunluklarını hayvan başına 9 cm’den az olmayacak şekilde düzenle
- Sulukların hayvanlar sağımdan çıktıktan sonra ve yemliklerden ayrıldıktan sonra kolay ulaşabilecekleri yerde olmalarına dikkat et.
- Sulukların temiz olmasına ve hayvanların tüketimine uygun debide dolduklarına dikkat et.
YAZ BİTİNCE SICAK STRESİNDEN KURTULMUŞ OLUR MUYUZ ?
- Eğer yaz dönemi sıcak stresi altındaki ineklerde subklinik asidozise karşı önlem alınmamışsa ve uzun süreli bir subklinik asidozis tablosu yaşanmışsa bu hayvanlarda laminitis probleminin ve diğer ayak problemlerinin yoğun şekilde ortaya çıkması 2 ay gibi bir süreyi bulacaktır. Bu nedenle yaz ayları bitse dahi, yaz döneminde yaşanan asidozisten kaynaklanan laminitis problemleri Ekim ve Kasım aylarında ciddi bir sürü problemi olarak karşımıza çıkacaktır.
- Doğumdan sonraki ilk 1 ay içerisinde yaşanan şiddetli negatif enerji dengesi sonradan düzeltilse dahi döl verimi üzerine olan olumsuz etkisi 4-5 ay devam edebilmektedir. Bu nedenle sıcak stresi altında doğuran ineklerde negatif enerji dengesine karşı yeterince tedbir alınmamışsa, doğum sonrası ilk aylarda yaşanan negatif enerji dengesinin döl verimine olan olumsuz etkisinin yaz aylarından sonra da 4-5 ay boyunca devam edeceği göz önünde bulundurulmalıdır.
- Stres şartlarındaki sağım gün sayısı uzun olan inekler, vücutları belirli bir süre yorulmuş olduğundan sıcak stresinden daha şiddetli etkilenmekte ve daha keskin verim kayıpları yaşamaktadırlar. Bu hayvanlarda yaz ayları bitse dahi eski yüksek süt verimlerine dönmek mümkün olmamaktadır.
